Rimska vlast u zapadnom delu Balkana učvršćena je u vreme Hrista, za vreme vladavine Oktavijana Avgusta. Do kraja prvog veka, završeno je osvajanje celog Balkana, da bi početkom drugog veka rimske trupe prešle Dunav i osvojile i Rumuniju.
Dunav je bio važna granica, koju je najpre trebalo savladati da bi se pokorili Dačani, a kasnije je bio prirodna granica koja je štitila posrnulo carstvo od upada varvara. Zbog toga je na Dunavu postojao veći broj manjih i većih tvrđava i gradova, a izgrađena je i razgranata putna mreža.

Rimsko nasleđe u Srbiji je slabo istraženo. Poslednjih godina došlo se zahvaljujući intenzivnijim istraživanjima do značajnih rezultata. Turistički potencijali rimskih lokaliteta u Srbiji su veliki. U godinama koje se pred nama ostaje da vidimo da li će mo znati da to iskoristimo ili će kao i do sada, takvo bogatstvo ostati samo gomila kamenja ispod zemlje.

Hronologija najvažnijih događaja

148 g.p.n.e.
Makedonija postala rimska provincija

31 g.p.n.e
Rim se učvrstio na zapadnom Balkanu i nastavio dalje širenje prema istoku

101 - 106 godina
Pohod cara Trajana protiv Dačana (Rumunija)

235 godina
Početak velike krize carstva koja umalo nije dovela do raspada imperije. Kriza je završena 285. godine

Oko 270 godine
Povlačenje iz Dakije i postavljanje linije odbrane od varvara na Dunavu

298 - 299
Galerije odnosi veliku pobedu nad Persijancima

306 godina
Konstantin Veliki stupa na presto

313 godina
Konstantin Veliki objavljuje Milanski edikt kojim se zabranjuje progon hrišćana

395 godina
Car Teodosije deli carstvo na dva dela: zapadno i istočno

Rimski carevi

Rimski carevi rođeni na teritoriji Srbije

Treći vek poznat je kao vek krize, kada je samo čudo spasilo rimsko carstvo od propasti. Prilike su delimično sređene, ali propast samo odložena za dva veka. U tom nestabilnom periodu smenjuje se veliki broj careva, koji vladaju vrlo kratko, retko duže od nekoliko godina. Od prvog rimskog cara rođenog na našim prostorima pa do propasti rimskog carstva, ukupno je 16 imperatora rođeno na teritoriji Srbije.

Decije Trajan

Decije Trajan je rođen u selu Budalija (današnji Martinci) u okolini Sirmijuma (Sremska Mitrovica). Imao je blistavu vojničku karijeru i od strane vojske je postavljen na presto nakon što je u bici kod Verone pobedio tadašnjeg cara Filipa Arabljanina. Iako je bio uspešan vojskovođa, protiva varvara nije imao puno sreće. Trajan je prvi rimski car koji je ubijen u nekoj bici i to protiv Gota. Upamćen je kao veliki progonitelj hričćana.

Klaudije II Gotski

Klaudije II Gotski vladao je samo dve godine. Ostao je upamćen po tome što je 14. februara 269. godine naredio ubistvo odsecanjem glave, hrišćanskog monaha sv. Valentina. Sv, Valentin se u katoličkoj crkvi slavi kao dan zaljubljenih. Pravoslavna crkva ga slavi 30. juna, ali ga ne dovodi u vezu sa zaljubljenima.
Klaudije II Gotski je umro od kuge 270. godine.

Aurelijan

Vladao je 5 godina (270-275). Rodjen je u oklini Sirmijuma.

Prob

Naslednik Aurelija je rođen takođe u okolini Sirmiuma. Za Proba se vezuje početak proizvodnje vina u Srbiji, jer je za vreme njegove vladavine na ovim prostorima prvi put zasađena kvalitetna vinova loza i to na Fruškoj Gori, gde se i danas nalazi jedno od najvažnijih vinogorja u Srbiji. Za više informacija pogledajte vinski put. Vladao je od 276 do 282 godine.

Herkulije

Još jedan u nizu imperatora rođenih u oklini Sirmiuma. Za razliku od svojih prethodnika koji su vladali najviše po nekoliko godina, Herkulije se na prestolu zadržao punih 20. godina. Sa prestola se povukao sam 305. godine, a iza njega je ostala palata Felix Romuliana kod Zaječara.

Konstancije Hlor

Gaj Flavije Valerije Konstancije (293 - 306) bio je car Zapadnog Rimskog carstva. Otac je Konstantina Velikog i rodonačelnik dinastije koja je vladala carstvom do 363. godine. Rodjen je u Dardaniji koja se pruzala od Knjazevca do Velesa. Dardance su starobalkanski narod za koje se veruje da su bili osnivači Troje i njihovi saveznici. Takođe, veruje se da su bili veoma dobri i surovi ratnici. Najveću moć dostigli su tokom III-II veka pre n. e.

Galerije

Galerije je rođen na teritoriji Dakije koja je približno obuhvatala današnju Rumuniju i deo Vojvodine. Dakija je predstavljala opasnos za Rimljane jer su za razliku od drugih varvarskih plemena bili prilično jedinstveni. To je naročito postalo opasno za vreme I veka kada je car Decebal ujedinio sva dačanska plemena i stvorio moćnu državu. Radi invazije na Dakiju, car Trajan podigao je most na Dunavu (Trajanov most). Dakija je posle teških ratova osvojena, ali su se dva veka kasnije zbog stalnih upada varvara, Rimljani povukli preko iz Dakije jer je prirodnu granicu na Dunavu bila mnogo lakše braniti. Da bi varvarima onemogućili prelaz Dunava, tom prilikom srušili su Trajanov most.

Maksimin Daja

Rođen je u Šarkamenu kod Negotina. Iako je pre njega donet edikt o toleranciji hrišćana, nastavio je a njihovim progonom. U svom rodnom mestu podigao je palatu i to je jedna od samo 4 carske palate van Rima. Umro je 313. godine.

Flavije Valerije Sever

Smatra se da je rođen negde u okolini Naisa. Bio je car Zapadnog rimskog carstva.

Car Konstantin

Iako najveci od svih rimskih careva rodjenih na teritoriji Srbije, o mestu rodjenja cara Konstantina postoji samo jedan sacuvan zapis koji kaže da je rođen u Naisu (današnji Niš). Rođen je krajem trećeg veka u porodici budućeg cara Konstancija Hlora (tada samo oficira) i majke skromnog porekla.
Vaspitavan je u duhu budućeg vojnika, a hrišćanska načela prenosila mu je majka Jelena, potpuno predana hrišćanskoj veri.

Vrlo rano dobio je titulu avgusta. Postizao je znašajne vojne pobede, ali je njegovo najvažnije delo Milanski edikt, kojim je prestao progon hrišćana, a hrišćanstvo postalo priznata religija. Period mira iskoristio je za podizanje Novog Rima – Konstantinopolisa. Vladao je tridesetak godina što je retko koji njegov prethodnik uspeo. Umro je u 64. godini i sahranjen u Crkvi Svetih apostola u Konstantinopolisu. Kontroverza vezana za njegov život je odluka o pogubljenju sina 326.godine zbog sumnje da je učestvovao u zaveri.

Licinije

Bio je rimski car od 308 do 324. godine. Bio je savladar Konstantina Velikog sa kojim je potpisao Milanski edikt ali je kasnije povukao potpis i nastavio sa progonima hrišćana. Nakon što je pokušao da podigne ustanak protiv Konstantina, ubijen je zajedno sa svojim sinom u Solunu.

Konstancije II

Konstancije II je jedan od trojice sinova Konstantina Velikog. Vladao je od 337. до 361.

Vetranion

Za cara se proglasio 350. godine. Vrlo kratko je vladao.

Jovijan

Jovijan je jedini rimski car rođen u Singidunumu. Za cara je izabran greškom. Zanimljiva priča o tom događaju može se naći na Jovijan - vikipedija.

Gracijan

Bio je car Zapadnog rimskog carstva od 375. до 383. Rođen je u Sirmijumu. Zbranio je paganske kultove u Rimu i naredio da se iz Senata uklone paganska obeležja.

Konstancije III

Konstancije III je još jedan car rođen u Naisu. Imao je briljantne vojne pobede, ali je umro posle samo godinu dana provedenih na prestolu. Njegov sin Valentinijan III je poslednji značajniji vladar zapadnog Rimskog carstva.

Rimski lokaliteti u Srbiji

Sirmium

Sirmium je najstariji i najveci rimski grad na tlu Srbije, osnovan u I veku. Nalazi se ispod današnje Sremske Mitrovice. Imao je veliki strateški znacaj, narocito tokom ratova koje je vodio Marko Aurelije. U 3. veku, trojica careva je rodeno ovde (Decije, Aurelije, Prob), što je sigurno dosta doprinelo da se grad razvije i da bude proglašen za jednu od 4 prestonice. U trecem veku dostiže za to vreme neverovatnih 100.000 stanovnika. U prvoj polovini IV veka u Sirmijumu je cak bila i carska rezidencija. U V veku osvajaju ga Huni. Vizantijski car Justinijan ga oslobada, ali samo na kratko. Iskopine koje se danas mogu videti, uglavnom poticu iz III i IV veka.

Viminacijum

Viminacijum je bivši Rimski vojni logor nastao u I veku. Nalazi se poret termoelektrane Kostolac, kod Požarevca. Vekovima su ostaci ovog grada bili vidljivi. I Srbi i Turci odnosili su kamen sa lokaliteta i koristili za izgradnju svojih utvrđenja. U XIX veku još su se još uvek nazirali tragovii antičkog grada Viminacijuma i vojnog logora: široke ulice, trgovi, pozorišta, vodovod, bedemi i kule .Trenutno je ceo grad pod zemjom. Za posete je poslednjih godina otvoren jedan manji deo. Turistički potencijali Viminacijuma su ogromni i nije preterano reći da može postati jedna od glavnih turističkih atrakcija Srbije. Prostire se na oko 450 hektara.

Justinijana Prima

Justiniana Prima ili Caricin Grad, nalazi se u jugoistocnoj Srbiji, 30km od Leskovca. Potiče iz iz VI veka i bio je jedan od najvecih i najznacajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkana. Podigao ga je jedan od najvećih vizantijskih careva, Justinijan I znak zahvalnosti kraju u kome se rodio. Grad je bio važan vojni, administrativni i crkveni centar. Istraživanja na ovom značajnom arheološkom lokalitetu su započeta početkom prošlog veka i još uvek traju.

Nais i Medijana

Nais, veliki trgovacki grad sa utvrdenjem na teritoriji današnjeg Niša, doživeo je najveci procvat u IV veku. U Naisu je roden i vaspitavan jedan od najvecih rimskih careva, Konstantin Veliki.

Luksuzno predgrade Naisa bilo je naselje Medijana. Medijana obuhvata i luksuzno carsko imanje podignuto pocetkom IV veka za vladavine Konstantina Velikog.
I Nais i Medijana su potpuno uništeni u vreme hunske najezde sredinom V veka. Pocetkom 8. veka, u vreme prodora Slovena i Avara, carski grad i letnjikovac za sva vremena su opusteli.

Felix Romulijana

Felix Romulijana je carska palata imperatora Gaja Valerija Galerija Maksimilijana, rođenog u Sirmijumu. Palatu je posvetio svojoj majci Romuli, za kokju je bio veoma vezan, pa je po njoj i dobila ime. Palatu okružuju snažni bedemi radi zaštite od varvara.

Kada je otkrivena u drugoj polovini prošlog veka, smatralo s da predstavlja palatu. Najnovija istraživanja nemačkih arheologoa urađena najsavreminom tehnologijom pokazuju međutim da ispod zemlje, izvan palate, leži veliki broj građevina, možda čak i čitav grad. Palatu su krasili lepi mozaici koji se čuvaju u muzeju u Zaječaru.

Singidunum

Među brojnim arheološkim slojevima Beograda, rimsko nasleđe ima poseban značaj. Rimski ostaci mogu se naći na Kalemegdanu i u širem centru Beograda. Sećanje na rimsko doba se vekovima prenosilo među stanovnicima Beograda pa je tako i veoma atraktivan lokalitet na tvrđavi nazvan Rimski bunar, iako je sagrađen mnogo kasnije. Singidunum je podignut u I veku na mestu nekadašnjeg keltskog grada.